بررسی رابطه عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی با انگیزش کارکنان دانشگاه

امروزه با توجه به نقش فراگیر و همه جانبه سازمان­ها در زندگی اجتماعی انسان­ها نقش عدالت در سازمان­ها بیش از پیش آشکارتر شده است. سازمان­های امروزی در واقع مینیاتوری از جامعه بوده و تحقق عدالت در آنها به منزله تحقق عدالت در سطح جامعه است. هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه بین عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان می­باشد. در این پژوهش از 13 آیه ی قران کریم و 8 حدیث معتبر استفاده شده است. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه کارکنان دانشگاه جامع علمی کاربردی  به تعداد 53 نفر می­باشند که از روش سرشماری (تمام شماری) استفاده شده است ابزار پژوهش پرسشنامه می باشد که روایی و پایایی آن تأیید گردیده است. سپس داده­ها با استفاده ازنرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اندکه حاصل نتایج  نشان می دهد بین عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان رابطه معنا داری وجود دارد. همچنین نتایج فرضیات فرعی تحقیق حاکی از آن است که بین عدالت توزیعی، عدالت رویه­ای، عدالت مراوده­ای و انگیزش نیز رابطه وجود دارد.

 کلمات کلیدی: عدالت سازمانی، مدیریت اسلامی، انگیزش

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                  شماره صفحه

چکیده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 5

1-3- اهمیت و ضرورت... 7

1-4- اهداف تحقیق.. 10

1-5- سؤالات تحقیق.. 10

1-6-1 تعاریف نظری.. 11

1-6-2 تعاریف عملیاتی.. 12

1-7- نوع متغیرها 12

1-8- قلمرو تحقیق.. 13

فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

مقدمه. 15

بخش اول: عدالت... 16

2-1- بررسی نظریه های پیرامون عدالت سازمانی.. 16

2-1-1 معنای لغوی عدالت... 16

2-1-2 بحث مفهومی و اصطلاحی عدالت... 17

2-1-2-1 عدالت در قرآن. 17

2-1-2-2 عدالت در سیره‌ی نبوی.. 18

2-1-2-3 عدالت در اندیشه سیاسی امام علی (ع) 22

2-1-2-4 عدالت از نظر افلاطون. 23

2-1-2-5 عدالت از دیدگاه شهید مطهری.. 23

2-1-3 عدالت صوری و ماهوی.. 26

2-1-4 عدالت طبیعی و حقوقی.. 26

2-1-5 مروری بر مبانی عدالت در فلسفه اجتماعی غرب... 26

2-1-5-1 یونان باستان. 26

2-1-5-2 اروپای پس از رنسانس... 27

2-1-5-3 غرب معاصر. 27

2-1-5-4 گستره عدالت در فرهنگ اسلامی.. 28

2-1-5-5 فلسفه. 28

2-1-5-6 اخلاق.. 28

2-1-5-7 فقه. 28

2-1-5-8 اجتماع و سیاست... 29

2-1-6 موانع استقرار عدالت... 29

2-1-7 عدالت اجتماعی.. 29

2-1-8 ابعاد عدالت اجتماعی.. 31

2-1-8-1 برابری و مساوات... 31

2-1-8-2 قانون مندی.. 31

2-1-9 راهكارهای تامین عدالت اجتماعی.. 32

2-1-9-1 قانون صحیح.. 32

2-1-9-2 قانون گرایی.. 32

2-1-9-3 اخلاق.. 32

2-1-9-4 شایسته سالاری.. 33

2-1-9-5 نظارت اجتماعی.. 33

2-1-9-6 پیوند استوار حكومت و ملت... 34

2-1-9-7 زی مردمی داشتن كاگزاران نظام. 34

2-1-9-8 مبارزه با ستمگران. 34

2-1-10 مفهوم عدالت سازمانی.. 34

2-1-11 تعریف عدالت سازمانی.. 36

2-1-12 مدل عمومی عدالت سازمانی.. 37

2-1-13 ابعاد عدالت در سازمان. 37

2-1-13-1 عدالت توزیعی.. 38

2-1-13-1-1 نظریه برابری.. 40

2-1-13-1-2 واكنش‌های افراد در مقابل برابری و نابرابری ادراك شده 41

2-1-13-1-3 کاربردهای مدیریتی نظریه برابری.. 43

2-1-13-1-4 مدل قضاوت عادلانه. 44

2-1-13-1-5 معیارهای عدالت توزیعی.. 44

2-1-13-2 عدالت رویه ای.. 45

2-1-13-2-1 راهکارهای درک عادلانه رویه ها 46

2-1-13-3 عدالت تعاملی.. 47

2-1-14 طبقه‌بندی گرین برگ از عدالت... 48

2-1-15 کانون های عدالت سازمانی.. 49

2-1-16 عوامل مؤثر بر درک عدالت در سازمان. 50

2-1-16-1 پیامدهایی که شخص از سازمان دریافت می کند. 50

2-1-16-2 رویه های سازمانی.. 50

2-1-16-3 خصوصیات ادراک کننده 51

2-1-16-4 ویژگی های شخصیتی.. 51

2-1-16-5  ویژگی های جمعیت شناسی.. 51

2-1-17 نتایج حاصل از درک عدالت در سازمان. 52

2-1-17-1 عملکرد کاری.. 52

2-1-17-2 رفتار شهروندی سازمانی.. 53

2-1-17-3 رفتار خلاف انتظار و ترک شغل.. 53

2-1-17-4 واکنش های نگرشی و احساسی نسبت به پیامدهای خاص، سازمان و سرپرست... 53

2-1-17-5  افزایش تعهد سازمانی.. 53

2-1-17-6  رضایت شغلی و رضایت مشتری.. 54

2-1-18 قوانین شش گانه برای استقرار عدالت سازمانی.. 56

2-1-19 مدیریت منابع انسانی و عنصر عدالت... 56

2-1-19-1 عدالت در استخدام افراد سازمان. 56

2-1-19-2 عدالت در طراحی نظام جبران خدمات... 57

2-1-19-3 عدالت در آموزش کارکنان. 58

2-1-19-4 عدالت در طراحی سیستم های انضباطی.. 58

2-1-19-5 عدالت در اخراج کارکنان. 59

2-1-19-6 عدالت در طراحی نظامِ ارزیابی كاركنان (تعیین شایستگی) 59

2-1-20 موانع اجرای تحقق عدالت سازمانی.. 60

2-1-20-1 تعریف نشدن اهداف و استراتژی ها بر محور عدالت... 60

2-1-20-2 محیط.. 61

2-1-20-3  اندازه سازمان. 61

2-1-20-4 ساخت قدرت و کنترل. 62

2-1-20-5  موانع آگاهانه. 63

2-1-20-6 موانع نا آگاهانه ( سوء ادراکات) 63

بخش دوم: انگیزش... 65

2-2- تعریف انگیزش... 65

2-2-1 انگیزش و رفتار. 67

2-2-2 تأثیر انگیزه 67

2-2-3 نیاز و انگیزش... 67

2-2-4 نیازهای ناخودآگاه 68

2-2-5 ابعاد انگیزش... 68

2-2-6 تأثیر انگیزه بر عملکرد. 68

2-2-7 نگرشی اسلامی به بحث انگیزش... 69

2-2-7-1 انسان بر سر دو راهی.. 69

2-2-7-2 رابطه‌ی انگیزش و خیر و شر. 69

2-2-7-3 نیازهای مادی.. 70

2-2-7-4 جاذبه‌های معنوی.. 70

2-2-8 کلیدهای اصلی اداره و رهبری انگیزش کارکنان. 71

2-2-9 نقش انگیزش در سازمان ها 72

2-2-10 ضرورت شناخت نیازها 72

2-2-11 تعریف نیاز. 73

2-2-12 مشخصات نیازها 73

2-2-13 مدیر مسلمان و انگیزش‌ها 74

2-2-14 اسلام و انگیزش برای تأمین نیازمندی‌ها 74

2-2-15 تئوری‌های نیاز در انگیزش... 75

2-2-15-1 سلسله مراتب نیازهای مازلو. 75

2-2-15-2 نظریه ERG آلدرفر. 76

2-2-15-3 نظریه‌ی دو عاملی هرزبرگ... 77

2-2-15-4 نظریه نیازهای سه گانه. 77

2-2-15-5 تركیب دیدگاه‌های مختلف نیاز. 78

2-2-15-6 نظریه‌ی انتظار و احتمال. 78

2-2-15-7 نظریه برابری.. 79

2-2-15-8 نظریه X و نظریه Y.. 79

2-2-15-9 نظریه هدف‌گذاری.. 80

2-2-15-10 نظریه اسناد. 80

2-2-15-11 تئوری z اوچی.. 81

2-2-15-12 نظریه تقویت... 81

2-2-16 از مفاهیم انگیزش چگونه در سازمان‌ها استفاده می‌شود؟. 83

2-2-16-1 استفاده از انگیزنده‌ها 83

2-3- بررسی تحقیق‌های انجام شده 84

2-3-1 بررسی تحقیقات انجام شده در مورد عدالت سازمانی.. 84

2-3-1-1 تحقیقات انجام شده در داخل كشور. 84

2-3-2-2 تحقیقات انجام شده در خارج كشور. 86

2-3-2 بررسی تحقیقات انجام شده در مورد انگیزش... 88

2-3-2-1 تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 88

2-3-2-2 تحقیقات انجام شده در خارج از کشور. 91

2-4- چهارچوب نظری تحقیق.. 92

2-5- مدل مفهومی تحقیق.. 93

2-7- فرضیه‏های تحقیق.. 95

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1- مقدمه. 97

3-2- نوع و روش پژوهش... 97

3-3- فرایند تحقیق.. 97

3-4- جامعه آماری پژوهش... 98

3-5- نمونه پژوهش... 98

3-6- روش های گردآوری اطلاعات... 99

3-7- ابزار گردآوری داده‏ها 99

3-7-1 پرسشنامه عدالت سازمانی مبتنی بر مدیریت اسلامی.. 99

3-7-2 پرسشنامه انگیزش کارکنان. 100

3-8- تعیین روایی و پایایی ابزارهای اندازه گیری پژوهش... 100

3-8-1 روایی پرسشنامه. 100

3-8-2 پایایی پرسشنامه ها 101

3-9- روش تجزیه و تحلیل داده ها 102

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه. 104

4-1- توصیف آماری داده‌ها 104

4-1-1 توزیع آماری نمونه بر حسب جنسیت... 105

4-1-2 توزیع آماری نمونه بر حسب تحصیلات... 106

4-1-3 توزیع آماری نمونه بر حسب سنوات خدمت... 107

4-1-4 توزیع آماری نمونه بر حسب سن.. 108

4-2- بررسی توصیفی سؤالات و مؤلفه های پرسشنامه عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان  109

4-2-1 توصیف آماری پرسشنامه عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی.. 110

4-2-1-1 توصیف آماری مؤلفه عدالت توزیعی بر مبنای مدیریت اسلامی.. 110

4-2-1-2 توصیف آماری مؤلفه عدالت رویه ای بر مبنای مدیریت اسلامی: 111

4-2-1-3 توصیف آماری مؤلفه عدالت مراوده ای بر مبنای مدیریت اسلامی.. 112

4-2-1-4 توصیف وضعیت کلی رابطه عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی دانشگاه های جامع علمی کاربردی در شهرستان کرمان. 113

4-2-1-5 مقایسه توصیفی وضعیت مؤلفه‌های عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی دانشگاه های جامع علمی کاربردی در شهرستان کرمان. 113

4-2-2 توصیف آماری پرسشنامه انگیزش کارکنان. 114

4-2-2-1 توصیف آماری مؤلفه احساس امنیت... 115

4-2-2-2 توصیف آماری مؤلفه احساس اجتماعی.. 116

4-2-2-3 توصیف آماری مؤلفه احساس احترام. 116

4-2-2-4 توصیف آماری مؤلفه احساس استقلال. 117

4-2-2-5 توصیف آماری مؤلفه احساس خود شکوفایی.. 118

4-2-2-6 توصیف وضعیت کلی انگیزش کارکنان در دانشگاههای جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان  119

4-2-2-7 مقایسه توصیفی وضعیت انگیزش کارکنان و مؤلفه های آن در دانشگاه های جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان. 119

4-3- آمار استنباطی: تجزیه و تحلیل فرضیات پژوهش... 121

4-3-1 فرضیه تحقیق.. 121

4-3-1-1 فرضیه اصلی.. 121

4-3-1-2 فرضیه های فرعی.. 122

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه. 127

5-2- نتیجه گیری.. 127

5-2-1 نتایج توصیفی.. 128

5-2-2 نتایج استنباطی.. 128

5-3- محدودیت های تحقیق.. 134

5-4- پیشنهادات کاربردی.. 135

5-5- پیشنهادات پژوهشی.. 136

منابع و مآخذ. 137

فهرست منابع فارسی.. 137

فهرست منابع انگلیسی.. 143

پیوست... 146

پیوست الف) پرسشنامه عدالت سازمانی.. 146

پیوست ب)  پرسشنامه انگیزش... 148

چکیده انگلیسی.. 149

فهرست جداول

عنوان                                                                                                  شماره صفحه

جدول (2-1): نظریه برابری 41

جدول (2-2): طبقه‌بندی انواع عدالت سازمانی 48

جدول (3-1): تطبیق سوالات پرسشنامه عدالت سازمانی مبتنی بر مدیریت اسلامی با مؤلفه های آن. 100

جدول (3-2): تطبیق سوالات پرسشنامه انگیزش کارکنان با مؤلفه های آن. 100

جدول (3-3): ضرایب پایایی کل عدالت سازمانی مبتنی بر مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان. 101

جدول (3-4): ضریب پایایی مؤلفه های عدالت سازمانی مبتنی بر مدیریت اسلامی.. 102

جدول (3-5): پایایی مؤلفه های انگیزش کارکنان. 102

جدول (4-1): توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب جنسیت... 105

جدول (4-2): توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب تحصیلات... 106

جدول (4-3): توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب سنوات خدمت... 107

جدول (4-4): توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب سن.. 108

جدول (4-5): طیف بازرگان و همکاران. 110

جدول (4-6):  توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه عدالت توزیعی بر مبنای مدیریت اسلامی  110

جدول (4-7): وضعیت و میانگین مؤلفه عدالت توزیعی بر مبنای مدیریت اسلامی.. 111

جدول (4-8):  توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه عدالت رویه ای بر مبنای مدیریت اسلامی  111

جدول (4-9) : وضعیت و میانگین مؤلفه عدالت رویه ای بر مبنای مدیریت اسلامی.. 111

جدول (4-10):  توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه عدالت مراوده ای بر مبنای مدیریت اسلامی  112

جدول (4-11) : وضعیت و میانگین مؤلفه عدالت مراوده ای بر مبنای مدیریت اسلامی.. 112

جدول (4-12): وضعیت و میانگین متغیر عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی.. 113

جدول (4-13): وضعیت عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی و مؤلفه های آن در دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان. 114

جدول (4-14): توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه احساس امنیت... 115

جدول (4-15): وضعیت و میانگین مؤلفه احساس امنیت... 115

جدول (4-16): توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه احساس اجتماعی.. 116

جدول (4-17) : وضعیت و میانگین مؤلفه احساس اجتماعی.. 116

جدول (4-18): توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه  احساس احترام. 116

جدول (4-19) : وضعیت و میانگین مؤلفه احساس احترام. 117

جدول (4-20): توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه  احساس احترام. 117

جدول (4-21) : وضعیت و میانگین مؤلفه احساس استقلال. 117

جدول (4-22): توزیع فراوانی پاسخ‌ها به هریک از گویه‌های مؤلفه  احساس خود شکوفایی.. 118

جدول (4-23) : وضعیت و میانگین مؤلفه احساس خود شکوفایی.. 118

جدول (4-24): وضعیت و میانگین متغیر انگیزش کارکنان. 119

جدول (4-25): وضعیت انگیزش کارکنان و مؤلفه های آن در دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان  120

جدول (4-26): همبستگی بین عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان در دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان. 121

جدول (4-27): همبستگی بین عدالت توزیعی بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان رابطه وجود دارد. 122

جدول (4-28): همبستگی بین عدالت رویه ای بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان رابطه وجود دارد. 123

جدول (4-29): همبستگی بین عدالت مراوده ای بر مبنای مدیریت اسلامی و انگیزش کارکنان دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان رابطه وجود دارد. 124

جدول ( 4- 30): نتایج حاصل از روش رگرسیون گام به گام برای بررسی رابطة پیش‌بین مؤلفه های عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی با انگیزش کارکنان. 125

 فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                  شماره صفحه

نمودار (2-1): مقایسه برابری به عنوان متغیر مداخله گر میان پاداش، رضایت خاطر و عملکرد 43

نمودار ( 4-1): توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب متغیر جنسیت... 105

نمودار ( 4-2): توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب متغیر تحصیلات... 106

نمودار (4-3) : توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب متغیر سنوات خدمت... 107

نمودار (4-4): توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب سن.. 108

نمودار (4-5): وضعیت عدالت سازمانی بر مبنای مدیریت اسلامی و مؤلفه های آن در دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان. 114

نمودار (4-6): وضعیت انگیزش کارکنان و مؤلفه های آن در دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان کرمان  120

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                  شماره صفحه

شکل (2-1): مؤلفه های عدالت سازمانی.. 37

شکل (2-2): عوامل مؤثر بر درک عدالت در سازمان. 50

شکل (2-3): نتایج حاصل از درک عدالت در سازمان 52

شکل (2-4 ): پیشآیندها و پیامدهای عدالت سازمانی.. 55

شکل (2-5): موانع اجرای تحقق  عدالت  سازمانی 60