ابهام در مورد معامله و لزوم رفع آن

عنوان و موضوع این پژوهش «ابهام در مورد معامله ولزوم رفع‌آن » است ، پس ابتدا باید دیــد منظور از مورد معامله چیست ؟ ابهام و جلوه های آن ، در مورد معامله كدامند ؟ ابهام در مورد چــــه معامله ای مورد بحث می باشد ؟

و كدامیك از جلوه های ابهام درمورد معامله ، در قلمرو بحث این موضوع ، واقع می شود ؟ و پیرو آن ، برای پیشگیری از ابهام ، احراز چه شرایطی در مورد معامله ، ضروری است ؟

بخش اوّل : كلیّات و مفاهیم

در این بخش ، ابتدا مورد معامله را تعریف نموده ، سپس تحت عنوان ابهام به مفهوم جهل و انواع آن ، خواهیم پرداخت تا محدوده ی بحث در موضوع این نوشتار تبیین گردد .

الف) تعریف مورد معامله (موضوع قرارداد )

در متون فقهی از مورد معامله به « معقود علیه» تعبیر می شود ودر تعریف آن گفته اند :

«معقود علیه ، هر چیزی است كه تحصیل یا استیفای آن، به وسیله ی عقد انجام می شود »[1]

    امّا چنین به نظر می رسد كه در اینجا تسامحی رخ داده است زیرا عقد ، متضمّن تعهّد و تعهّد متعلّق به مال یا عمل است. پس مال یا عمل ، با یك واسطه موضوع عقد قلمداد می شود . بدین ترتیب «مورد معامله» به معنای موضوع تعهّد است كه ممكن است مال یا عمل باشد ، و مال یا عین معیّن است و یا كلّی در معیّن ویا كلّی در ذمّه ! عین معیّن نیز یا « عین حاضره یا مرئیّه » است و یا « عین غائبه » اهمیّت این تقسیم ها ، از آن روست كه نحوه ی رفع ابهام در اقسام گوناگون ، یكسان نیست .اما در بیع ، مثمن باید عین باشد نه منفعت و عمل ونه حق ! و از آنجا كه عمل . مالیّت ندارد ، فقها گفته اند عمل شخص آزاد و برده را نمی توان فروخت یا ثمن قرار داد .

    خلاصه آن كه مورد معامله ، اقسام گوناگون ، داشته و عارض شدن ابهام و رفع آن در همه ی آنها ، یكسان نیست .

فهرست مطالب:

بخش نخست: كلیّات و مفاهیم

         الف) مورد معامله

         ب) معامله (بیع)

         ج) جلوه های ابهام در مورد معامله

                 1) بررسی مفهوم جهل و ابهام

                 2) انواع جهل نسبت به مورد معامله

                          - مجهول بودن ذات

                          - مجهول بودن اوصاف

                          - مجهول بودن مقدار

                          - جهل به وجود، حصول و بقای مورد معامله

                          - تردید بین دو شی ء

                          - جهل و اشتباه متعاملین در قصد

بخش دوم : بررسی فقهی شرایط عوضین

         فصل نخست: علم به ثمن و ادلّه ی آن

         فصل دوم: علم به مثمن (مبیع) و ادلّه ی آن

بخش سوم: بررسی مبانی لزوم رفع ابهام از مورد معامله

         فصل نخست: مبنای تحلیلی

                 الف) نظم عمومی

                 ب) سیره ی عقلا

         فصل دوم: مبنای روایی

                 الف) اعتبار حدیث غرر

                 ب) دلالت حدیث غرر

بخش چهارم: تاثیرجهل بر وضعیّت عقد و روابط طرفین آن

         فصل نخست: بررسی وضعیّت عقد از نظر فقهی

         فصل دوم: بررسی روابط طرفین :

 الف ) ضمان طرفین

ب ) لزوم بازگرداندن مال به مالك

ج) اجرت و هزینه های آن

بخش پنجم: چگونگی رفع ابهام از مورد معامله:

                          - معیار رفع ابهام از ذات

                          - معیار رفع ابهام از اوصاف

                          - معیار رفع ابهام از مقدار

             مبحث نخست – غرر شخصی یا نوعی؟

             مبحث دوم – بررسی نقش عرف در معیار اندازه گیری

             مبحث سوم – اعتماد بر گفته ی طرف عقد نسبت به مقدار مورد معامله

             مبحث چهارم – اقسام بیع بعض از كالای متساوی الاجزاء

             مبحث پنجم – اقسام مختلف داد و ستد كالای متساوی الاجزاء

             مبحث ششم – استثنا از مورد معامله و اندار

بخش ششم: استثنای لزوم رفع ابهام

         «بررسی فروش مجهول به ضمیمه»

بخش هفتم : بررسی تاثیر جهل و اشتباه در قصد متعاملین

             مبحث نخست- بررسی قاعده «العقود»

             مبحث دوم – بررسی در مباحث فقهی